Tunezyjska ceramika

W Tunezji rzemiosło ceramiczne istnieje od wieków. Każda z cywilizacji, która rządziła dzisiejszą Tunezją miała ogromny wpływ na produkcje nowych stylów i naczyń. Rzemiosło to przez stulecia miało swoje wzloty i upadki. Powstało kilka centrum garncarstwa i ceramiki w Tunezji, gdzie najważniejszymi obecnie są Nabeul, produkujący głównie ceramikę motli (emaliowaną) oraz Guellala na Djerbie (specjalizuje się w ceramice chawat – porowatą), większość ceramiki, którą odwiedzający widzą w sklepach i domach w całej Tunezji, jest produkowana właśnie w tych dwóch miastach. Obecnie na dużą rolę na produkcję ceramiki odgrywa turystyka.

Ceramika w Tunezji to nie tylko talerze, misy, kubki czy całe zastawy stołowe. Produkowane są także inne naczynia jak tajine, tebsi, naczynia do aperitif w kształcie khomsy (ręka Fatimy) czy gwiazdy, popielniczki, kafle ceramiczne, płytki.

W Tunezji wciąż istnieje kilka ośrodków produkcji ceramiki rozłożonych po całej Tunezji. Główny wpływ na to ma dostęp do gliny. Jeszcze do niedawna każdy z tych centrów ceramiki istaniały w odosobnieniu więc wytworzyło się kilka stylów ceramiki:

• Nabeul – ważny ośrodek znany z ceramiki emaliowanej, wytwarzają tam naczynia, kafelki i płytki ceramiczne. Tradycyjne zdobienia z Nabeul charakteryzują się kolorem żółtym, zielonym oraz brązowym.
• Moknine i Guellala – to dwa miasta słynące z surowej lub glazurowanej ceramiki z terakoty w postaci słojów i dużych misek.
• Tunis – ośrodek słynny ze sztuki Qallela
• Testour – miasto znane z typowo andaluzyjskich szorstkich płytek i płyt.
• Tozeur i Nefta – dwa miasta słynące z solidnych cegieł, które służą w lokalnej architekturze.
• Wsie Sejnène, Berrama, Menzel Fersi i Zouakra – słynne z ceramiki berberyjskiej, wytwarzane ręcznie przez kobiety i wypalane na słońcu. Wykonywane są naczynia, lalki, dzbany, kanoun. Są znane ze swoich form zwierząt, ryb, kotów, żółwi, ptaków… Charakterystyczne tutaj wzory tworzone białym i czarnym barwnikiem.
• Aïn Drahem – to małe miasteczko zajmuje się produkcją artykułów pamiątkowych z białej gliny, których kształty i wzory przypominają las na północnym zachodzie kraju.

Jak powstają naczynia z ceramiki? Różnie, w zależności od regionu. W miastach na północy – naczynie tworzone jest z gliny czy terakoty na kole garncarskim a następnie wstępnie wypalane kilkukrotnie. Wzory tworzone są z różnych tlenków i nakładana jest na nie emalia dzięki czemu naczynie ma szklistą powłokę. Ceramika berberyjska jest wypalana na słońcu.

Trochę historii

Ceramika w Tunezji sięga czasów prehistorycznych. Berberowie pałali się tradycyjną produkcją ręcznie formowanej ceramiki. Ta technika przetrwała do dziś, a przykładem jest ceramika z Séjnane. Wraz z przybyciem Fenicjan garncarstwo kwitło, Fenicjanie wynaleźli koło garncarskie i wyprodukowali szeroką gamę toczonej ceramiki: amfory, wazony, naczynia, kadzidła… Po zniszczeniu Kartaginy w 146 r. pne kiedy Rzymianie przejęli Tunezję, kontynuowano produkcję zwykłej ceramiki i pojawiła się nowa technika: ceramika z czerwonej gliny sigillata z dekoracją reliefową. Rzymianie produkowali talerze, statuetki, wazony, dzbanki, dyski… Ceramika sigillata zniknęła wraz z przybyciem Arabów. Bizantyjczycy robili naczynia, lampy o chrześcijańskim wystroju. Używali głównie krzyża i scen biblijnych, które znajdują się również w kafelkach ceramicznych. Arabski podbój rozpoczął się w VII wieku , pierwsi Arabowie przynieśli nowe techniki garncarskie, takie jak glazury i tlenki metali używane przez Aghlabidów. Przyjęto dekorację geometryczną i roślinną w kolorach: zielonym, brązowym i żółtym. Hafsydzi po raz pierwszy wprowadzili niebieski kolor z tlenków kobaltu. W czasach Hafsydów Tunezja gościła tysiące Andaluzyjczyków, którzy przynieśli nową wiedzę w zakresie produkcji ceramiki. Wprowadzają proces identyfikacji wzorów emalii w celu uzyskania polichromowanych płytek emaliowanych. Ich charakterystyczne dziedzictwo ceramiczne to między innymi wirujące motywy kwiatowe w kolorach niebieskim, zielonym i żółtym, oddzielone cienkimi czarnymi pasami. Wpływy tureckie rozpoczęły się wraz z Turkami w 1574 roku. Turcy importowali bardzo szlachetną, niebieską ceramikę Iznik. która była produkowana również w Tunezji. Na przełomie stuleci XVII a XIX pojawiła się ceramika Qallaline, na którą miały wpływy andaluzyjskie, osmańskie i europejskie. Wraz z podbojami arabskimi w VII wieku pojawia sztuka Jelliz czyli kafle ceramiczne. W 836 mihrab wielkiego meczetu w Kairouan  został ozdobiony wspaniałymi glazurowanymi płytkami. Pod wpływem andaluzyjskim od XIII wieku rzemiosło Jelliz będzie się rozwijać w Tunezji, aż do prawdziwego rozkwitu.

Wzory tunezyjskiej ceramiki

Jilani

Mkhattet

Hout m’naquet

Kafle czyli jeliz

Tunezyjskie płytki ceramiczne – „ zliz ” czy „ jeliz ” – są wszechobecne w starych zabytkach i pałacach, meczetach czy mauzoleach. Motywy o różnym pochodzeniu tworzą repertuar starożytnych ceramików Tunisu. Kilka szczególnie znanych modeli ma pseudonimy. Wśród najsłynniejszych twórców Qallaline był patron ceramików Sidi Kacem El Jelizi, który opanował andaluzyjskie technikę cuerda-seca, charakterystyczne dla Zelij. Przedstawiam kilka charakterystycznych wzorów zliz.

Maâdnoussi („z pietruszką”)

Jej zielony kolor oraz obecność łodyg i liści sprawiły, że ta bardzo popularna płytka zyskała przydomek „pietruszka”. Model ten miałby pierwotnie być kopią modeli hiszpańskich, uproszczonych i stylizowanych przez tunezyjskich ceramików.

Naoura (róża wiatrów)

Czarno-żółta (lub czarno-biała) róża wiatrów była modnym motywem w XVIII-wiecznej Europie.

Afset essid („ślad lwa”) 

Ta płytka jest jedną z najczęstszych. Jest często używany do oprawiania dużych paneli. Jej wzór składa się z żółtych palm (lub liści akantu) i małej czarno-białej róży kompasowej. Podobny model powstał w Barcelonie.

Jneh khotifa („jaskółcze skrzydło”)

Najprostszy z tradycyjnych wzorów zliz: kwadrat podzielony na dwa zjednoczone trójkąty. Ten elementarny motyw często można zobaczyć na schodach, podłodze. W zależności od różnych orientacji trójkątów może zapewnić niesamowite efekty ruchu.

Maqroudh

Zdobienia, które razem tworzą romby podobnie jak kształt ciastek maqroudh.

Nejma (dekoracja gwiaździsta)

Charakterystyczne dla sztuki hiszpańsko-mauretańskiej, geometryczne dekoracje w kształcie gwiazdy imitują stare ceramiczne mozaiki – można podziwiać w Alhambrze w Granadzie czy w marokańskich pałacach.

Nawarat echchems („kwiat słońca”)

Ten „kwiat” jest zbliżony do róży wiatrów, z dwukolorowymi biało-czarnymi „płatkami”. Przypomina również motywy gwiazd hiszpańsko-mauretańskich.

Miejsca które warto odwiedzićjeśli interesujesz się ceramiką – Muzeum Bardo w Tunisie, muzeul Raqqada w Kairouane żeby zobaczyć ceramikę muzułmańską oraz mauzoleum Sidi Kacem Jelizi, aby obserwować ceramikę andaluzyjską.

Źródła:

https://www.tunisiatourism.info/fr/articles/parlez-vous-zliz (zdjęcia jeliz)

https://harissa.com/news/article/la-c%C3%A9ramique-en-tunisie

https://destination-tunis.fr/ecotourisme/atelier-de-ceramique

L’histoire de la céramique et de la poterie en Tunisie